|
یک شنبه 26 خرداد 1392برچسب:, :: 7:8 :: نويسنده : عبدالجمیل "ذهین"
”اَوَلَکُو، شُغُلگَری نَکُو نُوبَت مَنه، اُواُو شَره شِی، بَست بَست که مَه بَزَنوُ، وای! جَرغ شیدو، جمع کُو از دُو تَه از سَه تَه، رَوَ، رَوَ، جا...، دست نَزَن که جَا شدکیِ هَه یِی عَم از تو رَدکُو گُلار...)“ اینها نمونۀ از اصطلاحات عامیانۀ پُر کاربرد و شیرینِ گله بازی(بازی عامیانۀ نوجوانان فراهی است.) که اگر گشتی در پسکوچه های شهر و دهات فراه داشته باشید، همه روزه می توان از زبان نوجوانانی که در زیرِ آفتابِ سوزانِ و در روی خاکهای مَلی پَسکوچه های این دیار با فراوانی شنید. گله شکلی گِرد دارد، مانند چشم پشک ظاهراً زیبا و متنوع(تذهین) از رنگ های مختلف و ساخته شده از شیشه است؛ که اطفال و نوجوانان به روش های مختلف که آموخته اند جهت سرگرمی خود بازی می کنند...؟! گُله بازی تنها یک روشِ بازی نیست بلکه سیستمی متشکل از انواع و شیوه های بازی توسط گله می باشد یعنی این بازی در درون خود به شیوه های گوناکون تقسیم می شود. چون خط کَلُون، مایه مایه، جُفت و طاق، غَلطَکان، تَک وَجَب، مَندُولَکان، جُوق جُغجغک، مِیش مِیشکان، غَل غَلکان، چشم اندازک، و غیره... اما من تلاشم اینست تا با تصویر کشیدن یک نوع(مندولکان)، این بازی را معرفی کنم: اطفال محله معمولاً با جیب های پُر از گله که از صدای شَرَنگ وشُرُونگ آن می توان دریافت، در یک میدانی صاف جمع شده و یک خط مستطیل بزرگی را ترسیم می کنند. در وسط این مستطیل خط مستقیمی را که محل به قطار گذاشتن (گله ها) است، نیز رسم می کنند. بعداً هر اشتراک کننده حَسب توافق تعدادی گله ها را از جیب خود بیرون کشیده و در امتداد این خط درون مستطیل می گذارند... و از یک فاصلۀ نه چندان دور حدود دو الی سه متر با گفتن اَوَلَکُو دُوَمَکُو و... نوبت پرتاب گله را می گیرند. و گله های که بنام مَلِی یا (شَستی) یاد می شوند به طرف مستطیل پرتاب می کنند باید کوشید تا گله(مَلِی) در نزدیک ترین فاصلۀ خط جانبی مستطل بیستد نه بالای خط که ”شَرَه“ است و نه درون مستطیل که ”مندول“ است.... بعداً جوانی که مَلِی اش نزدیک ترین فاصله را نسبت به مستطیل داشته باشد حق پیدا می کند تا به عنوان اولین نفر با به دست گرفتن مَلِی در انگشتان خود و زدن و به هدف گرفتن گله های داخل مستطیل آنها را از مستطیل بیرون کرده و ازآن خود کند. (قابل یاد آوری است اگر شخص اول یکی از نشانی هایش به خطا خورد و یا گله یی را از مستطیل بیرون نکرد حقش سوخته و نوبت فرد دیگر که نزدیک ترین فاصله را نسبت به دیگران به مستطیل داشته باشند می رسد.
و اگر فرد دوم نیز خطا کرد، نوبت بدینسان مراعات می گردد. اما شور و نمک بازی در اینجاست زمانیکه رقیب گله ها رااز مستطیل با فیر مَلِی بیرون می کند اگر وی تمام گله ها را از مستطیل بیرون کرد ولی مَلِی اش در درون مستطیل جا ماند، به این صحنه ”جاء“ ( ماندن) گفته می شود و هر کسی دیگری که بتواند توسط مَلِی خود مَلِی جا مانده( البته به اساس نوبت) را از مستطیل بیرون بکشد، از شور بختی در دقیقۀ نوده، برنده تغییر می کند و این فرد، برندۀ تمام گله هاست! بناً تمام گله های را که در جریان بازی، صاحب مَلِی جاء مانده برده است، باید به وی بپردازد، که عموماً به اصطلاح (رَدکُو گُلار) مشهور است. در صورتی که (مَلی) در میدان جاء نماند، برنده خودِ اصاحب مَلی است. با این کار یک دور مکملِ بازی خاتمه یافته و بازی دوباره (مجدداً) جریان پیدا می کند تا گله های یک یا جمعی از رقبا تمام شود. رقبای که گله های خود را باخته باشند (لاش) شده ها نامیده می شوند که این صحنه را چنین می گوید آنها را (لاش) کردیم و یا ما را لاش کردند... و کسانیکه برنده شده اند لبخندها زده و فریاد می زنند نان شب را پیدا کردم...!!! (چون معمولاً برنده گان دوباره گله های عاید شده را در بدل پول به بازنده گان بازی می فروشند. و اما: گرچه من در این مقالۀ مختصر نخواستم به بُعدِ فرهنگی این بازی زیاد بپردازم تا اینکه جوانبِ منفی و مثبت این بازی نوجونان ما را سبک و سنگین بسازم، چرا به همگان واضح است که این نوع بازی به عنوان هیچ نوع موثریتی در انکشاف ذهنی و جسمی بازی کنان آن ندارد و صرفاً در اصلِ مواقع باعث به حدر رفتن وقت گران بهای اطفال و نوجوانان ما و مانع شدن از درس و تعلیم و تربیه می باشد. امروزه این بازی در شهر فراه و بخصوص در مناطق دور و دستی که مکاتب تعلیمی وجود ندارد، طرفداران بیشتر را به خود جذب نموده است. این بازی نه تنها در فراه و دیگر ولایات افغانستان مروّج است بلکه در کشور های چون ایران و پاکستان نیز بازی می شود. اما از آنجاییکه افغانستان، کشوری که با داشتن بیشترین اتباع بی سوادش، بزرگترین عامل بحران این کشور همین فقدان تعلیم و تربیه است، بناً هر آن عاملی که باعث بازدارندگی اطفال و نوجوانان ما از آموختن ”علم“ شود، باید فرهنگیان و نویسندگان ما رسالت مندانه جهت از بین بردن این موانع بکوشند. این مقاله را بخاطری به نام ”گله بازی؛ بازی عامیانۀ نوجوانان فراهی“ ماندم زیرا که دراین ولایت گله بازی به شکل انکشاف یافته اش دیده شده و به صورت عمومی صراحت داشته و اطفال زیادی را مجنون خود ساخته است. در اطراف(ولسوالی ها و قریجات) که بیشتر نهادینه شده و جزء تقسیم اوقاتِ روزانه شان می باشد، حتی بزرگان و محسن سفیدان نیز مصروف این بازی هستند و در عین حال در داخل شهر جای که زمینۀ تحصیل و تعلیم برای جوانان ما مساعد است از یک طرف اطفال شامل مکاتب می باشند و از طرفی به اصطلاح لِنگِ شان در میدانِ گله بازی است. این گله ها به گونه وافر و به صورت قصدی و عمدی از کشورهای همسایه چون ایران و پاکستان با قیمت نا چیز و هیچ وارد افغانستان شده و به دسترس اطفالِ بیچارۀ افغانی قرار می گیرد. تا آنها اوقات گران بهای خویش را نه در تعلیم و تربیه بلکه وقف این بازی کنند. حال آنکه فردای آینده سازان کشور مان همین نوجوانان اند اگر این فرهنگ غلط که ظاهراً هم به عنوان یک بازی و سرگرمی خوب، دامانِ فرزندان مان را گرفته، دامانش برچیده نشود؛ پس، از نسلِ فردای این وطن چه توقع می توان کرد؟
نویسنده:عبدالجمیل "ذهین" نظرات شما عزیزان: 
 |
|||||||||||
